Wat voor mij een belangrijk verschil was tussen mijn eerdere diagnoses (persoonlijkheids- en dwangstoornis) en mijn autismediagnose, was de (h)erkenning van mijn extreme gevoeligheid voor prikkels. Met name wat ik hoor en zie. Ik heb bijvoorbeeld nooit tegen rommel gekund, heb vaak met mijn handen op mijn oren gezeten en leefde als jongere zowat op mijn rustige slaapkamer.
Als volwassene is het een hele uitdaging om mijn agenda af te stemmen op deze kwetsbaarheid. Als ik te veel doe, kan ik vervolgens niets anders dan slapen of gewoon een beetje liggen op de bank. Ik ben dan kapot en het voelt alsof heel veel mensen met hun handen op mijn voorhoofd tikken. Mijn brein is als een ingestort gebouw waardoor ik niet meer goed uit mijn woorden kom en zo snel mogelijk alleen wil zijn.
Hoe ontstaat overprikkeling?
De hele dag door nemen we van alles waar met onze zintuigen; zicht, gehoor, reuk, smaak en tastzin. Alle prikkels worden verwerkt in je hersenen. Die bepalen hoe en wat we waarnemen. Bij het waarnemen zie je bij mensen met autisme vaak overgevoeligheid voor prikkels waardoor ze overprikkeld kunnen raken. Er is als het ware geen filter waardoor onbelangrijke prikkels ook worden waargenomen. Mensen zonder autisme hebben die filter wel en als ze iets toch niet filteren, kunnen ze er vervolgens sneller aan wennen of weten ze dat ze er verder niks mee hoeven te doen.
Sinds 2017 wordt de DSM-5 gebruikt bij het stellen van diagnoses. Groot voordeel is dat er met deze nieuwe versie van het psychiatrisch handboek eindelijk aandacht is voor over- en ondergevoeligheid (valt onder criteriumgroep B: beperkte, repetitieve gedragspatronen, interesses of activiteiten). Voor een betere kwaliteit van leven is het belangrijk om je prikkelgevoeligheid in kaart te brengen.
Overprikkeling per zintuig en wat je kunt doen
- Veel mensen met autisme horen extra goed, storen zich sneller aan geluiden en vinden het lastig als er meerdere geluiden tegelijk zijn. Denk aan een gesprek voeren terwijl er achtergrondgeluid is. Op het werk kan gevoeligheid voor geluiden het aantal uren dat iemand werkt beperken. Thuis is er vaak irritatie over geluiden van medebewoners of buren. (Als geluid woede en haat opwekt is het misofonie.)
- Gebruik oordoppen of een koptelefoon.
- Probeer geluid te overstemmen met een zelfgekozen geluid, zoals muziek.
- Koop stillere apparaten of zet het geluid op stil.
- Als je moet bellen, zorg dan voor een stille omgeving.
- Mensen met autisme kunnen last hebben van visuele prikkels zoals fel licht en moeite hebben om iets te negeren, zoals een vuiltje op iemands schouder.
- Draag een zonnebril.
- Koop dichte kasten.
- Ruim rommel op.
- Haal stiekem het vuiltje van iemands schouder. 😛
- Mensen met autisme kunnen moeite hebben met bepaalde kleding en met aangeraakt worden, vooral als het onverwacht is. Sommigen hebben minder moeite met zelf iemand anders aanraken omdat ze dan controle hebben.
- Knip labeltjes af van kleding.
- Draag geen stof waar je huid van geïrriteerd raakt.
- Je kan het aangeven als je liever geen zoenen, knuffels of een hand geeft.
- Geef in een relatie aan wat voor aanraking je wel en niet prettig vindt.
- Ook voor geuren kan iemand met autisme een gevoeligheid hebben. Denk aan geuren van andere mensen of chemische geuren zoals parfum. Sommigen worden misselijk.
- Ruik aan iets anders ter afleiding.
- Ga ergens anders zitten in de trein als de man tegenover jou zijn hele fles aftershave over zichzelf heeft gegoten. :p
- Mensen met autisme kunnen overgevoelig zijn voor smaak en textuur. Het is een probleem als iemand bepaalde voedingstoffen niet binnenkrijgt en het is vervelend als iemand beperkt is qua activiteiten (bijvoorbeeld niet uit eten kunnen).
- Een diëtist met verstand van autisme kan je mogelijk helpen.
- Vermijd voedingsstoffen waar je klachten van krijgt, zoals suiker, zuivel, cafeïne of tarwe.
Met gevoeligheid leren omgaan
Nog wat algemene tips bij gevoeligheid en het voorkomen van overprikkeling:
- Plan goed en stel prioriteiten. Veroordeel jezelf niet als je te veel hebt gedaan en overprikkeld bent, maar leer ervan.
- Probeer één ding tegelijk te doen en niet te multitasken. Leg je telefoon bijvoorbeeld weg als je tv aan het kijken bent.
- Beweeg om uit je hoofd en in je lijf te komen en om je lichaam sterker te maken. Aarden is ook heel erg helpend.
- Rust op tijd. Ga even zitten of liggen op de bank zonder iets te doen. Bij ernstige overprikkeling kan je een dutje doen, maar zet een wekker.
- Leg iets op je hoofd, zoals een dekentje, kussen of koud washandje (als een soort tegendruk).
- Er bestaan speciale vesten, maar die zijn erruggg duur.
- Zorg voor genoeg tijd waarin je alleen en/of thuis bent.
- Zoek de natuur op of een andere rustige omgeving.
- Soms kun je een stappenplan maken voor prikkelrijke situaties. Je kan bijvoorbeeld al een keertje eerder gaan kijken om alvast de ruimte met al zijn prikkels waar te nemen zonder gelijk iets te moeten doen.
- Lees het boek ‘Overprikkeling voorkomen’ en krijg inzicht en handvatten voor jouw specifieke prikkelgevoeligheid.
- Sommige medicatie, zoals antipsychotica, kunnen helpen bij drukte in je hoofd (gedachten zijn interne prikkels).
Gevoeligheid voor prikkels zie je niet alleen bij autisme, maar ook bij bijvoorbeeld een burn-out, HSP en niet aangeboren hersenletsel (NAH). Het is fijn als mensen uit je omgeving rekening met je kunnen houden of je begrijpen.
Hoe voorkom jij dat je overprikkeld raakt?
5 Pingbacks