Omgaan met piekeren, angst en depressie, een boek voor jongeren

Jeroen Bartels is gezondheidspsycholoog en auteur van verschillende boeken over autisme. Onlangs is zijn zelfhulpboek ‘Omgaan met piekeren, angst en depressie’ uitgekomen. Eerder schreef hij ‘Zelfcontrole bij volwassenen met autisme’ en ‘Zelfregulatie bij jongeren met autisme’. Het nieuwste boek kan jongeren helpen bij het verkrijgen van meer zelfacceptatie. Ik weet uit eigen ervaring hoe belangrijk dat is. In deze boekrecensie vertel ik je hoe dit boek kan helpen.

De doelstelling van het boek is meisje en jongens (en andere genderidentiteiten) van 14 tot 20 jaar te leren omgaan met negatieve gedachten over henzelf. En de gevolgen daarvan, zoals niet helpende gedragspatronen en lastige emoties. Er is een gedeelte theorie over autisme bij jongeren en daarna volgt een werkboek met tips en oefeningen. Deze kunnen het beste worden uitgevoerd met ondersteuning van een hulpverlener. Het valt immers niet mee om zelf iets nieuws aan te leren, zeker niet als je al niet lekker in je vel zit en moeite hebt met veranderingen.

Een uitnodigend boek

‘Omgaan met piekeren, angst en depressie’ is een fijn vormgegeven boek, met veel overzicht en tekeningen. De schrijfstijl is duidelijk en heeft een fijne toon. Ik had me als jongere eindelijk eens geen aansteller gevoeld. Het theorie gedeelte is een fijne start met een duidelijke en genuanceerde uitleg. Door dit te lezen kunnen jongeren herkenning en erkenning vinden, mede dankzij de concrete voorbeelden van jongeren zelf. Dat is motiverend om daarna de oefeningen te willen gaan doen. Zo van: wow dit herken ik heel erg, dit boek is voor mij! Het boek is niet gericht op dat jongeren niet goed zijn en moeten veranderen, maar juist op authentiek mogen zijn en leren omgaan met de dingen waar ze ZELF last van hebben.

De ondergevoeligheid voor prikkels van binnenuit kan ook lastig zijn voor jongeren met autisme. Zo kunnen sommige jongeren met autisme erg over hun grenzen gaan. Bijvoorbeeld door te weinig te slapen of te hard door te werken zonder ontspanning of rust.

Blz. 30

Door de uitgangspunten van praktijkervaring, ervaringskennis en verschillende methodieken, zoals CGT (cognitieve gedragstherapie), ACT (acceptance and commitment therapy) en mindfulness, is het boek gelaagd. Bij mij werkte CGT bijvoorbeeld averechts, maar met de combinatie met ACT en mindfulness zou dit zoveel beter hebben uitgewerkt bij mij. (Dus niet: ‘Mandy, dat moet je GEWOON doen.‘) Inmiddels pas ik mindfulness zelf toe en dat heeft mijn leven ten positieve veranderd. Het scheelt een hoop strijd en zelfhaat bijvoorbeeld.

Een fijn en helpend boek

Helaas wist ik pas op mijn 27e van mijn autisme. Maar anders had ik dit boek graag gehad als jongere. Het is enorm herkenbaar: je anders voelen, introvert zijn, moeite met flexibiliteit in denken en doen en moeite met social situaties. Mede door het niet weten van autisme had ik veel internaliserende problematiek zoals onzekerheid, perfectionisme, faalangst, somberheid, een slecht zelfbeeld, zelfbeschadiging, dwangmatigheden, angsten, eenzaamheid, geen contact met mijn lichaam en schaamte. Wat ik toen onder meer nodig had: er woorden aan kunnen geven, niet de enige zijn, gezien worden, hoop krijgen op verbetering, meer eigen regie en handvatten krijgen.

De oefeningen uit het boek zijn hier ook op gericht. Ze hebben steeds een duidelijke opbouw en een duidelijk doel. Voor mij helpt het altijd om dingen op papier te zetten in plaats van er alleen over te praten. Ik zou de oefeningen zelf wel op losse werkbladen invullen, en niet in het boek zelf. Die mogelijkheid is er gelukkig. Wat ik wel fijn zou vinden, is een overzicht van de oefeningen. Dan zou ik een planning maken en een oefening kunnen afvinken voor een voldaan gevoel.

Bijvoorbeeld zo:

To do	Wanneer	Gedaan?
Checklist 1 invullen		O
Checklist 2 invullen		O
Checklist bespreken		O
Uitleg lezen		O
Vragen beantwoorden		O

En zo:

Oefening	Ma	Di	Wo	Do	Vr	Za	Zo
2 (inchecken bij jezelf)	OOO	OOO	OOO	OOO	OOO	OOO	OOO
3 (luisteren met aandacht) of 4 (kijken met aandacht)	O	O	O	O	O	O	O

Een handig hulpmiddel

‘Omgaan met piekeren, angst en depressie’ is wat mij betreft een aanrader. Het is een handig hulpmiddel voor jongeren met autisme die willen werken aan internaliserende problemen. Met ondersteuning van een hulpverlener en door te blijven oefenen, heb ik er vertrouwen in dat de methode werkt. Juist door de combinatie van een boek en werkbladen lijkt het me makkelijker toepassen en vasthouden in de praktijk. In het boek staan ook handige tips voor de ouders van jongeren met autisme, zowel voor hun eigen mentale gezondheid als die van hun kinderen. Voor hulpverleners staan er handige handvatten in het boek om ermee aan de slag te gaan in de praktijk. (Wat doe je bijvoorbeeld als een jongere weerstand heeft bij een oefening?)

Volwassenen met autisme kunnen het boek eventueel gebruiken om terug te kijken op hun tijd als jongere. Sommige oefeningen blijven nuttig, zeker als je nog wat achterloopt in je ontwikkeling, maar het boek is wel echt gericht op jongeren met een leeftijd tot 20 jaar. Ik zelf leerde nog iets nieuws: een niet validerende omgeving hebben. Dat betekent dat het niet voldoende lukte om een kind een omgeving te bieden waarin het zichzelf mocht zijn. Zonder oordeel richting ouders, is dat wat bij veel kinderen gebeurt. In mijn situatie was dat mede omdat ik opgroeide in het tijdperk van stereotype autisme, als je normaal leek moest je ook maar maar gewoon doen. Gelukkig zijn de tijden veranderd! Gelukkig is er nu oog voor internaliserende problematiek.

Specificaties Omgaan met piekeren, angst en depressie

Auteur: Jeroen Bartels | Januari 2024 | 184 blz | Uitgeverij: Hogrefe | ISBN: 9789492297648