Persoonlijkheidsstoornis bij autisme

Mensen met autisme hebben, net als ieder ander, een persoonlijkheid; eigenschappen, gedragspatronen, een houding, gedachten en gevoelens die bepalen hoe je omgaat met de uitdagingen van het leven. Met een gezonde persoonlijkheid stem je je gedrag af op de omgeving, functioneer je goed, ben je tevreden over jezelf en heb je gezonde relaties met anderen. Het kennen van je persoonlijkheid geeft inzicht in je sterke en zwakke kanten. Maar soms ontstaan er helaas een persoonlijkheidsstoornis.

Verstoorde ontwikkeling

Zowel mensen zonder als met autisme kunnen een persoonlijkheidsstoornis hebben. Dan zijn bepaalde persoonlijkheidstrekken zo sterk aanwezig, dat ze iemand tegenwerken. Je aanpassen aan de omgeving lukt dan niet (genoeg). Vervolgens loop je vast op verschillende levensgebieden (thuis, werk, sociaal en vrije tijd).

Met autisme wordt je geboren, maar een persoonlijkheidsstoornis ontwikkel je in de loop van je leven en kan pas officieel worden gediagnosticeerd als je 18+ bent. Het kan bijvoorbeeld ontstaan door trauma. Bij mij is het denk ik ontstaan doordat autisme niet gezien werd en ik overvraagd werd op verschillende levensgebieden.

Verschillende persoonlijkheidsstoornissen

Therapieland deelt persoonlijkheidsstoornissen onder in groepen/clusters:

• Mensen in cluster A zijn excentriek, komen vreemd over, hebben weinig sociaal contact en zoeken niet snel hulp. Binnen dit cluster vallen de paranoïde, schizoïde en schizotypische persoonlijkheidsstoornis.
• Mensen in cluster B zijn impulsief en vinden het moeilijk om met emoties om te gaan. Binnen dit cluster vallen de borderline, antisociale, histrionische en narcistische persoonlijkheidsstoornis.
• Mensen binnen cluster C zijn bang om relaties aan te gaan of om mensen te verliezen. Ze vermijden conflicten en hebben moeite om zelfstandig te zijn. Binnen dit cluster vallen de vermijdende, afhankelijke en dwangmatige persoonlijkheidsstoornis.

Hier kun je lezen wat de verschillende stoornissen inhouden.

Dwangmatige persoonlijkheidsstoornis

Bij mij werd op mijn 18e de dwangmatige persoonlijkheidsstoornis vastgesteld (voorheen de ‘obsessieve compulsieve persoonlijkheidsstoornis’). Nog steeds herken ik daar veel van, zoals:

• Zo bezig zijn met details, regels, lijsten, ordening of schema’s, dat het doel uit het oog verloren wordt.
• Perfectionisme, die het afmaken van taken bemoeilijkt.
• Overmatig bezig zijn met productief zijn ten koste van ontspannende bezigheden.
• Overdreven gewetensvol zijn.
• Niet willen samenwerken met anderen.

Maar hetzelfde gedrag kan een andere oorzaak hebben. Extreem perfectionisme kan komen doordat je jezelf alleen maar goed genoeg vindt als iets perfect is (persoonlijkheidsstoornis) of omdat je volledig wil zijn door oog voor details (autisme). Een voorkeur voor alleen werken kan te maken hebben met dat je vindt dat jij het beter doet en dat je controle wil (persoonlijkheidsstoornis) of dat samenwerken te vermoeiend is en te veel prikkels geeft (autisme). Die oorzaak is dus belangrijk om te kijken of gedrag gezond is of niet. En of er iets anders moet (zie mijn blog over dwangmatigheid).

Co-morbide stoornis?

Het wordt natuurlijk lastig als je autisme hebt en een persoonlijkheidsstoornis, want wat is dan gezond en wat ‘ziek’? Dat is vaak niet zwart-wit en vergt onderzoek. Ik denk dat ik autisme heb omdat met persoonlijkheidsproblematiek niet alles verklaard kan worden, zoals over- en onderprikkeling. Maar ook omdat therapie voor persoonlijkheidsstoornissen niet hielp en omdat ik mijn hele leven al ‘anders’ ben.

Ik denk dat autisme ook niet alles verklaart omdat ik een late diagnose heb en daardoor altijd ben overvraagd en een niet passend leven had. Dat was niet goed voor mijn zelfvertrouwen en ik ben erdoor overspannen geraakt. Vandaar dus de co-morbiditeit: autisme en een persoonlijkheidsstoornis. Hoewel de symptomen van de tweede minder zijn geworden, omdat ik door erkenning van autisme een passender leven leid.

Verklaringen zoeken

Ik ben voor een persoonlijkheidsstoornis behandeld toen ik nog geen autismediagnose had. Veel gedrag dat voor mij niet gestoord was werd wel behandeld als gestoord. Ik ben bijna een jaar opgenomen in De Viersprong. Daar stond veel in het teken van vermijding, dus moest je steeds je angst aangaan. Door mijn prikkelgevoeligheid en omdat sociaal contact veel energie kost, had ik sterk de behoefte om af en toe alleen te zijn, maar dat mocht niet. Er waren talrijke situaties waarin ik geacht werd in actie te komen waarvan ik achteraf denk dat ik juist rust had moeten nemen.

Ik had naast de dwangmatige persoonlijkheidsstoornis ook trekken van de vermijdende en afhankelijke persoonlijkheidsstoornis. Een paar van de mogelijke kenmerken daarvan zijn:

• Beroepsmatige activiteiten vermijden die intermenselijke contacten met zich meebrengen.
• Overdreven bezig zijn met de gedachte bekritiseerd of afgewezen te worden.
• Ziet zichzelf als sociaal onbeholpen en minderwaardig.
• Kan moeilijk beslissingen nemen zonder veel advies en geruststelling door anderen.
• Heeft anderen nodig die de verantwoordelijkheid overnemen voor de meeste belangrijke gebieden van zijn leven.
• Heeft moeilijkheden met dingen alleen te doen uit gebrek aan zelfvertrouwen.

Ook deze kenmerken komen voor bij mensen met autisme, maar dan heeft het meer te maken met een andere neurodiversiteit en minder met angst. Misschien heb je gewoon echt meer begeleiding nodig als de wereld te druk voor je is. Of het heeft wel met angst te maken doordat je door je niet erkende autisme veel faalervaringen hebt meegemaakt. Het is complex.

Juiste hulpverlening bij persoonlijkheidsstoornis

Belangrijk in de hulpverlening is om door te vragen waarom iemand bepaald gedrag vertoond om te achterhalen wat iemand voelt en denkt, diep van binnen. Iemand met autisme kan anders overvraagd worden, terwijl die juist zo goed op grenzen moet letten. Overbelasting voorkomen is geen vermijden. Er zijn ook vrouwen die autisme hebben maar een diagnose borderline krijgen. Dat kan tot onbegrip en verkeerde behandeling leiden.

Als er sprake is van een persoonlijkheidsstoornis, is schematherapie een goede behandeling. Die is gericht is op het begrijpen en veranderen van niet helpende gedragspatronen die bepalen hoe je naar jezelf, anderen en de wereld kijkt. Schema’s beïnvloeden je gevoelens, gedachten en gedrag en ontstaan in je jeugd bij gebrek aan basisbehoeften zoals veiligheid, verbondenheid, autonomie, waardering en grenzen. Als een therapeut schematherapie toepast bij iemand met autisme, moet hij rekening houden met de andere manier van informatieverwerking, zoals dat je dingen letterlijk kan nemen.

Wat verder belangrijk is, is dat verandering niet moet gaan om aanpassen richting de norm, maar om meer welzijn en minder klachten. Het gaat om herstel en kwaliteit van leven. Hoe dat eruit ziet is persoonlijk .

Heb jij naast autisme een persoonlijkheidsstoornis en hoe ga je daarmee om?