Waarom ruimte extra belangrijk is bij autisme

Toen ik op de middelbare school zat, kon ik niet goed rust nemen door een hyperfocus op nuttig willen zijn. Ook in de jaren daarna, die vooral in het teken stonden van therapie, kon ik niet goed ontspannen. Mijn dagen waren dichtgetimmerd met moetjes, zonder lucht en ruimte. Thuis hield mijn perfectionisme me in de actiemodus. Pas na mijn autismediagnose ben ik gaan aanzien dat ik dat simpelweg niet trek. Bovendien voelt het, na jarenlange overvraging, soms alsof mijn stresssysteem voor eeuwig uit balans is. Ik trek het simpelweg niet meer om ‘fulltime’ te leven. Van een te drukke agenda, raak ik gejaagd, gestrest, gefrustreerd, overprikkeld, moe en somber.

Zelfzorg als basis

Meer moeten doen dan goed voor me is, houdt ook de overtuiging in stand dat ik geen bestaansrecht heb als ik niets aan de wereld geef. Maar ik doe er ook toe als ik voor mezelf zorg. Dat is simpelweg de basis om te kunnen leven (en geven). Het helpt niet echt dat de maatschappij zoveel gericht is op actie en prestatie, want dan neig ik toch vaak weer naar zoveel mogelijk doen. Maar ik kan het simpelweg niet bijhouden, heb het echt lang geprobeerd. Eerst omdat ik mezelf niet kende en dus anderen ging kopiëren, en daarna volgde ik mijn eigen weg niet door sociale angst (kijk ik ben normaal, wijs me niet af!). Dat tijdperk is gelukkig voorbij.

Ik heb tijd en ruimte nodig voor mezelf, om een leven te leiden met een ingewikkeld brein. Veel tijd en ruimte. Het leven is een blijvende zoektocht naar een balans tussen onderprikkeling en overprikkeling, tussen geven en nemen, en tussen mijn eigen weg volgen en me aanpassen aan de omgeving. Om hierin steeds weer keuzes te maken, is ruimte essentieel zodat ik weet wat ik wil. Hoe breng ik mijn behoefte aan ruimte in de praktijk? Dat doe ik op verschillende manieren, omdat ruimte voor mij verschillende vormen heeft.

Ruimte in mijn leven

• Ruimte in mijn agenda creëer ik door bijvoorbeeld hersteltijd in te plannen na activiteiten met veel prikkels en sociale activiteiten zo veel mogelijk te verspreiden over de maand. Maar het gaat ook over niet te veel plannen op een dag en wat speelruimte inbouwen. En tijd besparen met efficiëntie of hulp vragen, zoals voorgesneden groenten kopen of vragen of mijn vriend wat boodschappen wil halen. Ruimte in mijn agenda betekent ook dingen mogen afzeggen en ‘nee’ mogen zeggen (ook al voelt het alsof ik dan enorm tekort schiet). Daarmee voorkom ik een gejaagd gevoel.
• Ruimte om zelf te bepalen wat ik wel wil en wat niet geeft me regie over mijn leven. Daarvoor moet ik goed stilstaan bij mijn gevoelens en gedachten en niet automatisch normen of meningen van anderen overnemen. Zo blijf ik dichter bij mezelf en verval ik minder in aanpassen. De buitenwereld werkt bijvoorbeeld vaak met deadlines en ook ik heb daar mee te maken terwijl een deadline voor mij averechts werkt. Het is dan een beetje schipperen tussen wat voor mij helpend is binnen de grenzen van wat mogelijk is. Daar vooropkomen is iets dat ik nog steeds aan het leren ben. Bepalen wat ik wil betekent ook dat ik mijn eigen hoge eisen moet durven bijstellen. Als ik bijvoorbeeld dagelijks een uur wil lezen, mag ik daar best eens van afwijken als ik simpelweg geen tijd, zin of focus heb. Dan is het belangrijk om me te realiseren of iets echt ‘moet’ of dat het mag.
• Letterlijk ruimte hebben is ook belangrijk, want als iemand in mijn aura staat raak ik geïrriteerd. In een rij wil ik bijvoorbeeld niet het idee hebben dat ik aangeraakt ga worden en in de yogales wil ik niet dat iemand zijn yogamat dicht naast de mijne legt. Dan ga ik toch in de sociale modus op momenten dat ik daar geen zin in heb. Maar denk bij letterlijke ruimte ook aan een rustig bureau hebben zodat ik ruimte heb in mijn gezichtsveld en me beter kan concentreren. En stel je je eens voor dat een boek geen marges zou hebben? Dat leest niet fijn toch..
• Ruimte om mezelf te mogen zijn is ook erg belangrijk. Dat betekent dat ik mijn autisme en wie ik verder ben niet hoef te verstoppen of onderdrukken. Het betekent ook dat ik zo gesloten of open mag zijn als ik op dat moment zelf wil. Bij mezelf durven zijn hoort ook dat ik verschillend mag zijn. Soms ben ik bijvoorbeeld heel stil en soms kan ik goed praten. En ik verander en dan moet ik niet vasthouden aan het oude om maar een bepaalde identiteit in stand te houden. Zo heb ik mezelf altijd geïdentificeerd met iemand die graag horrorfilms kijkt, maar op mijn 35e kwam ik erachter hoeveel last ik nog van de beelden heb dagen na de film. Ook is de spanning in mijn lijf tijdens en na de film geen kick maar een energieslurper. Loslaten van horrorfilms moeten kijken geeft ruimte. Het hoeft niet!

Ruimte in mezelf

• Ruimte in mijn hoofd krijg ik door bijvoorbeeld om te leren gaan met negatieve overtuigingen, piekeren en dwanggedachtes. Door te blijven werken aan mijn mentale gezondheid, is er minder negativiteit in mijn hoofd en voelt het lichter. Maar ruimte in mijn hoofd ontstaat ook door prikkels te vermijden of dempen. Omdenken helpt mij ook; een situatie van meerdere kanten bekijken. Dus als ik baal van wat me niet lukt, sta ik stil bij wat ik wel doe en kan. Dat geeft meer balans in mijn gedachten.
• Ruimte voor mijn gevoel houdt in dat ik niet alleen stilsta bij mijn gedachten, maar ook bij mijn gevoelens. En daar vervolgens ook uiting aan kan geven. Als ik verdrietig ben, maar het te druk heb om dat te uiten, krop ik het op en neem ik het mee. Op tijd bewust zijn van emoties en ze uiten is goed voor me. Dan kan ik ook nagaan wat ik nodig heb. Als ik moe ben en de tijd heb om me er gewoon even aan over te geven is dat fijn. Tegen moeheid in moeten gaan omdat ik zoveel te doen heb, vind ik verstikkend.
• Ruimte in mijn lichaam krijg ik door dingen als ademhalingsoefeningen te doen, een frisse neus te halen in de natuur, te rekken en strekken en mijn schouders naar achteren te doen. Dat geeft letterlijk lucht. Ik heb de neiging om spanning op te kroppen en als het ware in elkaar te zakken, dus moet regelmatig ont-spannen en mijn rug rechten.

Wat ruimte mij oplevert

Voor mij zijn er dus verschillende vormen van ruimte, die met elkaar samenhangen. Ruimte in mijn hoofd zorgt bijvoorbeeld voor ruimte in mijn lijf en andersom. Ruimte in mijn agenda geeft ruimte voor mijn gevoel. Et cetera. Wat anderen voor mij kunnen doen is vragen of ik wel ruimte in mijn hoofd heb om informatie op te nemen of iets nieuws te doen. Als ik overprikkeld ben kost het me de grootste inspanning om naar een ander te luisteren bijvoorbeeld. En als ik een drukke week heb, heb ik geen behoefte aan iets nieuws beleven. Het is fijn als mijn behoefte aan ruimte wordt geaccepteerd.

Wat voor mij overigens geen ruimte geeft is te weinig prikkels en volledige vrijheid, want dan krijg ik error, keuzestress en rusteloosheid. Ik heb wel prikkels, kaders en houvast nodig. Daarbinnen heb ik een gevoel van ruimte nodig. Die ruimte an sich voelt al heel fijn. Het idee alleen al geeft rust en bespaart me energie. Dus ik ga nooit meer terug naar een situatie zoals de middelbare school. Maar ik doe wat ik kan.