Centrale coherentie, wat als daar problemen mee zijn?

Mensen met een sterke centrale coherentie zien sneller wat er toe doet. Ze zien samenhang tussen losse delen informatie en nemen de context mee bij het betekenis geven aan informatie. Ze maken als het ware automatisch een film van alle losse beelden en denken niet in fragmenten. Daarbij zoomen ze uit en zien gelijk wanneer ‘bank’ een zitbank is en wanneer het een financiële dienstverlener betreft.

Cognitieve problemen bij autisme

Ik schreef al over cognitieve problemen met executieve functies, maar bij mensen met autisme zie je ook cognitieve problemen met centrale coherentie (CC). De oorzaak kan zijn dat er veel paadjes in het brein actief zijn, waardoor het langer duurt voor je bij je doel of bestemming komt (het uiteindelijke gedrag); niet handig in het dagelijkse leven. Bij mensen zonder autisme gaan de wegen meestal rechtstreeks naar de plaats van bestemming en worden allerlei zijweggetjes niet meegenomen in de route. Dat kost minder brandstof.

Een voorbeeld van psycholoog Uta Frith maakt gelijk duidelijk wat centraal denken is en wat klein/gedetailleerd denken is. In het eerste geval maak je een legpuzzel met het besef van de totale afbeelding, dus van het eindresultaat. In het tweede geval werk je vanuit, bijvoorbeeld, een bepaalde kleur en werk je stap voor stap. Je kan dan net zo goed de puzzel op zijn kop maken.

Bottum-up informatieverwerking

Bij mijn diagnostisch onderzoek kreeg ik een complex figuur om na te tekenen. Ik tekende vanuit een hoek en maakte daar steeds een lijntje aan vast. Op het eind vond ik de verhoudingen slecht en baalde ik dat ik niet eerst de grote lijnen had getekend. Dan had ik een kader en dus coherentie (= samenhang). Bij testen scoren mensen met autisme vaak juist wel hoog op het vinden van verborgen figuren, waarbij je iets kleins moet vinden.

Zwart-wit gezegd begint de informatieverwerking van mensen met autisme bij de details (bottom-up) en bij mensen zonder autisme bij de grote lijnen (top-down). Ik had bij het studeren bijvoorbeeld altijd moeite met de kern en leerde alles. Ik maakte een samenvatting van een samenvatting van een samenvatting en dan pas had ik de kern te pakken. Dat koste zoveel tijd..

Problemen met centrale coherentie in de praktijk

De kunst is om niet te blijven hangen in details, maar te kijken naar waar het om gaat. Dat lukt niet altijd. Zo ging ik als kind eens witlof halen. Ik raakte in de war over wat een ons was en wat een pond. Ik bleef daarover piekeren i.p.v. dat ik logisch ging nadenken uit hoeveel mensen het gezin bestond en hoeveel witlof wij normaal op tafel hadden staan. Volgens mij nam ik witlof mee voor een heel weeshuis. Oeps!

Het grootste nadeel van een zwakke centrale coherentie is voor mij geen overzicht hebben zodat er chaos en angst ontstaan. Dit is één van de redenen waarom routines en structuur zo belangrijk zijn. Die geven houvast in een wereld vol met veranderingen en prikkels.

Zo liep ik gisteren bijna tegen twee hekjes aan, ook al hadden ze een grote rode cirkel met witte streep. Blijkbaar was de ingang verplaatst in de supermarkt naar een meter ernaast. Ik was totaal overweldigd door de mensen, geluiden, kleuren e.d. en selecteerde niet de belangrijkste prikkels, maar liep zonder nadenken de vaste route.

Centrale coherentie in sociale situaties

Toch kan iets wat vertrouwd of hetzelfde lijkt, telkens onzeker maken, omdat het moeilijk is om te generaliseren, dus om wat je leert mee te nemen naar een volgende en vergelijkbare situatie. Sociale situaties zijn bijvoorbeeld iedere keer weer nieuw en dus spannend. Al ken ik iemand al honderd jaar, ik weet niet hoe te begroeten. Wat moet ik zeggen? Geef ik een hand? Waar moet ik kijken? Dus wacht ik af wat de ander doet.

Het kan ook iedere keer een lastige beslissing zijn wie je feliciteert. Wie van je familie? Ook een neef die je al een jaar niet gezien hebt? En wie op je werk? En geef je daar ook drie kussen? Ontzettend vermoeiend en soms sla je het maar over, omdat je niet weet hoe te handelen. Je denkt vanuit jouw regels en handelt niet vanuit intuïtie en spontaniteit. Het probleem is dat regels afhangen van de omgeving en die is nooit 100% hetzelfde.

Bewust uitzoomen

Een zwakke CC is een onzichtbare handicap die moeilijk te begrijpen is voor wetenschappers, hulpverleners en al helemaal voor jezelf. Hoe ik er probeer mee om te gaan:

• De tijd nemen om uit te zoomen als iemand me iets vraagt door bijvoorbeeld te zeggen dat ik er even over moet nadenken. Ik hoef niet meteen te reageren, want dan doe ik misschien dingen die ik niet wil.
• Ik kan overprikkeld raken van gedachten en niet alleen van prikkels uit de omgeving. Al die associaties en details in mijn hoofd zijn vermoeiend. Op tijd ontprikkelen en ontspannen dus.
• Voor mensen uit mijn directe omgeving kan het waardevol zijn om te begrijpen waarom ik denk zoal ik denk en doe zoals ik doe. Dan kan ik ook vragen om hulp bij to the point komen.
• Als ik iets niet begrijp, erken ik dat en vraag om uitleg.
• Duidelijke doelen stellen kan helpen met me te focussen.

Nog iets wat ik doe is mijn blog laten nakijken door iemand die er met afstand naar kijkt. Mijn blogs ontstaan bij de keuze voor een bepaald onderwerp, maar daarna is het een explosie van associaties in mijn hoofd. Die schrijf ik op en dan zet ik alles in een hopelijk logische volgorde. Het is fijn als iemand kijkt of er een rode draad door de woorden loopt.

Hoe is het gesteld met jouw CC?