7 vragen over naar school gaan en studeren met autisme

Onlangs, op mijn 36e, ronde ik de studie psychologie af waarmee ik op mijn 18e ben begonnen (de cijfernerd in mij: 36 is het dubbele van 18). Door een late diagnose autisme verliep mijn leven niet op rolletjes. Studeren dus ook niet, maar studeren met autisme kan zeker. Het is me nu gelukkig gelukt om mijn master te halen en nu mag ik mezelf basispsycholoog noemen. In deze blog vertel ik je meer over de rol van autisme bij het naar school gaan en studeren, en over wat kan helpen om te slagen (en ondertussen mentaal gezond te blijven). Hiervoor beantwoord ik vragen die mensen mij stelden.

1. Kon je naar een gewone basisschool en middelbare school?

Ik weet pas sinds mijn 27e dat ik autisme heb. En pas in het 2e jaar van de middelbare school dat ik toen al jaren psychische problemen had. Doordat ik normaal intelligent was, perfectionistisch was, mijn uiterste best deed om het goed te doen, er ‘normaal’ uitzag, en doordat ik zo introvert was, hadden anderen weinig idee van mijn mentale worstelingen. Ik heb daarom altijd regulier onderwijs gevolgd. Na de basisschool heb ik het vwo op mijn tenen (door faalangst en sociale angst) gehaald. Ook dat is gelukt, hoewel het mijn mentale gezondheid geen goed deed. Wel ben ik blij dat ik mijn diploma haalde.

Ik heb dus de benodigde steun gemist, bijvoorbeeld bij HOE te leren en bij sociaal contact. Met bepaalde schooltaken had ik grote moeite, zoals klok leren lezen en luistertoetsen voor Duits, Engels en Frans. Ik ging op de basisschool liever moederen over de kleuters dan met mijn klasgenoten spelen. Ik was een verlegen meisje dat weinig problemen maakte. Het voelde vaak alsof ik in een bubbel zat en praten was lastig. Ik groeide ook op in een dorp en er was geen aandacht voor anders zijn of internaliserende problemen. Voor autisme bij normaal intelligente meisjes was er toen nog helemaal geen aandacht. Het was echt een andere tijd dan nu. Ik denk wel dat speciaal onderwijs niet nodig was voor mij, maar ik had veel baat kunnen hebben bij individuele begeleiding op de gewone basisschool en middelbare school.

2 Hoe ging het na de middelbare school?

Het vwo was overleven, maar ik ging toch gelijk studeren want dat was wat iedereen deed. Ik hoopte dat ik daar wel gelukkig zou worden, want psychologie was en is mijn special interest. Maar toen ik in 2006 psychologie ging studeren in Nijmegen en moest reizen met het ov, was de koek echt op. Na een aantal jaar van therapie na die eerste studiepoging, ging ik weer psychologie studeren. Ik heb mijn bachelor gezondheidspsychologie gehaald op Tilburg University (2010-2014). Mijn master heb ik in etappes aan de OU gedaan zodat ik steeds een nieuw vak kon starten op mijn eigen moment. Onlangs (2024) heb ik alle onderdelen van de master behaald. Whoopwhoop!

3. Wat is lastiger bij het studeren met autisme?

Er zijn meerdere dingen geweest die het studeren en alles wat daarbij kwam kijken belemmerden. Ik ben extreem gevoelig voor prikkels. Toen ik naar een reguliere universiteit ging brak alleen het reizen met het ov me al op. En wat te denken van de drukke campus. Het leren zelf was ook lastig. Ondanks mijn intelligentie had ik moeite met theorie te vertalen naar de praktijk. Ik kon me daar niet goed een voorstelling van maken. Ik kon me daarnaast verliezen in details, ging niet efficiënt aan het werk. Het was alles of niets en dat gaf veel druk. Iedere letter van het boek moest ik lezen en ieder college moest ik volgen. Daarbij kwam dat ik moeite had met onduidelijke opdrachten, waardoor ik kon blokkeren. Ik kon slecht met tijdsdruk omgaan en had moeite met schakelen als ik meerdere vakken tegelijk had.

De realiteit van studeren matchte gewoon niet goed met mijn hoofd.

Doordat ik lang niet wist van autisme was ik aan het overleven en had ik psychische problemen ontwikkeld. Dat was een energielek en maakte dat er minder ruimte was voor ‘normale’ dingen zoals studeren. Het maakte het concentreren ook lastig. Ik had faalangst ontwikkeld, zie deze blog daarover. En ik had last van sociale angst. Ik was wijs en serieus voor mijn leeftijd en voelde me ‘niet leuk’ en minderwaardig. Ik was onzeker, schaamde me vaak. Sociale dingen als samen eten, samenwerken, samenwonen of vragen stellen waren voor mij lange tijd doodeng. Per persoon met autisme kan het natuurlijk weer anders zijn waar iemand tegenaan loopt.

@mandyverleijsdonk Bij reizen met het #ov komen nogal wat laatige aspecten kijken als je #autistisch bent. Door inzicht te krijgen in het #probleem, zie ik deelproblemen die beter behapbaar zijn. Ik kan dan #erkennen wat lastig is maar ook zien wat al beter gaat. #angst #dwang #autisme ♬ origineel geluid – Mandy Verleijsdonk

4. Wat heeft jou geholpen bij studeren met autisme op de universiteit?

Om te kunnen studeren op de universiteit moest ik mijn goede eigenschappen leren kennen en ontwikkelen. En moest ik de juiste omstandigheden creëren en regelen om iets te kunnen doen met mijn mogelijkheden. Dat is zoeken geweest en er zijn meerdere dingen voor nodig geweest, namelijk:

• Kennis hebben van mezelf, en autisme bij mij. Daardoor werd bijvoorbeeld duidelijk wat wel en niet werkt en hoe ik leer. (Voor mij werkt het goed om structuur te maken in tekst bijvoorbeeld met pijltjes e.d.)
• In de buurt wonen van de campus, zodat ik op de fiets kon. Mijn master heb ik gedaan aan de OU, wat voor een groot deel thuisstudie was.
• Een goede basis hebben in mijn dag: alleen wonen (= rust), goede zelfzorg, genoeg tijd en ruimte voor andere dingen dan studie.
• Een Wajong-uitkering hebben, zodat ik naast mijn studie niet hoefde te werken. (Dat is overigens geen reden waarom je de Wajong krijgt, want die had ik al door mijn therapieverleden en opnames.)
• Genoeg complimenten krijgen, eigenwaarde ontwikkelen, mijn talenten leren zien. Daardoor vertrouwen krijgen i.p.v. mezelf dom vinden en naar beneden halen.
• Ik heb mijn passie of special interest nooit verloren wat psychologie betreft en dat is een grote motiverende factor.
• Ik heb in de loop der jaren vaardigheden aangeleerd die me meer draagkracht geven. Zo durf ik nu wel om duidelijkheid te vragen.
• Ik ben gestopt op momenten dat studeren niet meer goed was voor mijn mentale gezondheid en weer begonnen vanuit intrinsieke motivatie. Dus omdat ik zelf een reden had en voelde om de studie op te pakken. Niet om aan bepaalde verwachtingen van anderen te voldoen.
• Voor mij is het belangrijk dat ik iets doe als ik er zelf klaar voor ben. Dat was vooral met stage zo. Van theorievakken naar stage, was voor mij een enorme brug. Toen ik jaren geleden een stageplek probeerde te vinden maakte het me bang. Na een kennismakingsgesprek barste ik thuis in tranen uit van de spanning. Ik durfde nog niet mezelf te zijn, voegde me naar bestaande normen, naar vacatures voor neurotypische mensen. Ik koos toen voor mijn mentale gezondheid en nam pauze. Tot het moment dat ik breder kon denken en een passende stage durfde te gaan zoeken.
• Hulpmiddelen gebruiken, zoals een noice cancelling koptelefoon als ik op locatie studeer. Bij thuis studeren zit ik onder een zwaartekussen, zodat ik beter kan blijven zitten.
• Gebruikmaken van voorzieningen van de universiteit, zoals tentamens op de laptop maken, tentamens in aparte ruimtes maken en sommige samenwerkopdrachten alleen doen.
• Mijn eigen weg en tempo leren accepteren en waarderen. Daarbij beseffen dat ik niet de enige ben die niet het perfecte studiepad volgt. Mijn diploma is niet minder waard. Ik denk dat mijn ervaringskennis juist van toegevoegde waarde is en diepgang geeft aan mijn psycholoog zijn.

Je ziet dat het nogal wat punten zijn, maar hopelijk kan je er inspiratie uit halen. Vind uit wat werkt voor jou en zoek vooral ondersteuning bij de onderwijsinstelling.

5. Hoe kun je studenten met autisme het beste begeleiden?

Ik heb zelf nooit studenten begeleidt, maar ik kan wel wat tips geven. Ik denk dat de volgende dingen belangrijk zijn:

• Wees geïnteresseerd en leer iemand kennen als individu met een eigen karakter, een eigen leven en unieke uitingen van autisme. Hoe open de student wil zijn, is natuurlijk persoonlijk. Zet je vooroordelen over autisme opzij en neem een open houding aan.
• Schep een veilig klimaat. Oordeel bijvoorbeeld niet, zodat iemand open en eerlijk kan zijn. En zorg voor een fijne sfeer.
• Geef samen vorm aan de begeleiding. Waar en hoe spreken jullie af? Hoe verloopt digitaal contact tussen afspraken door? Welke rol heb je wel en wat kan je niet bieden? Denk aan een luisterend oor bieden, een stok achter de deur zijn, een planning maken, realistische doelen stellen, speciale voorzieningen regelen wanneer nodig, motiveren, geruststellen, samen verdere hulp zoeken, …
• Stem af op de student. Praat deze wel of niet graag over autisme? Hoe noemt de student ‘autisme’ (stoornis, neurodiversiteit, ik heb autisme, ik ben autistisch)? Heb respect voor iemands eigen referentiekader of fase waar die in zit. Is het iemand die moeilijk op woorden komt waarbij je juist kan helpen om wat dingen te opperen of moet je meer ruimte geven voordat iemand zelf eerst dingen zegt..
• Erken wat lastig is voor iemand en ga niet gelijk relativeren. Probeer te luisteren en het te begrijpen. Dat is echt contact maken en geeft een basis voor een goede band.
• Benoem wat goed gaat, geef oprechte complimenten, zet iemand in zijn of haar kracht.
• Maak gebruik van de hulp en kennis die er is over studeren met autisme. Schroom niet om gebruik te maken van voorzieningen. Studenten met autisme hebben het vaak al moeilijk genoeg. Terwijl het belangrijk is dat ook zij willen en kunnen leren.
• Ontdek samen wat nodig is en wat wel en niet werkt. Evalueer regelmatig en pas samen aan waar nodig. Ondanks de beste intentie kan een klik soms missen. Zie dat niet als falen, maar kijk dan samen naar een andere begeleider. Zie ook wat je geleerd hebt van het contact.
• Ga bij jezelf na wat de begeleiding met jou doet. Reflecteer, leer en heb compassie voor jezelf en je inzet. Juist ook op de momenten dat het stroef verloopt. Je kan ondersteunen, maar iemands moeilijkheden niet overnemen.

Deze tips zijn ook op ander studenten van toepassing dan diegene met autisme. Check voor inspiratie ook eens:

6. Wat kan volgens jou beter in het onderwijs?

Gelukkig gaat het al beter dan toen ik naar school ging. Er is meer aandacht voor mentale gezondheid en neurodiversiteit. Alsnog zijn er nog heel veel stappen te nemen voor dat kinderen en jongeren met autisme goed tot bloei en ontwikkeling kunnen komen. Ik denk dat het vooral belangrijk is om meer oog te hebben voor (neuro)diversiteit en verschillende manieren van leren en ontwikkelen. Ik vind het ook belangrijk dat er meer aandacht is voor een veilig schoolklimaat en mentale gezondheid. Geef mensen met autisme en ADHD zelf ook een stem in die ontwikkeling. Neem bijvoorbeeld contact op met organisaties, zoals de NVA, of neem contact op met mij voor een lezing. 🙂

7. Wat ga je doen met je diploma?

Omdat ik een Wajong-uitkering heb, heb ik gelukkig wel een financiële basis. Ik kom dus niet in de financiële problemen als ik niet gelijk een baan heb. Dit geeft mij de kans om eens goed op een rij te gaan zetten wat mijn vaardigheden en mogelijkheden zijn, wat ik daarmee wil en wat ik nodig heb om ook iets te kunnen doen met die vaardigheden. Ik moet rekening houden met autisme en een beperkte belastbaarheid, maar wil wel graag iets doen waar ik zelf zingeving en voldoening uit kan halen. Ik werk graag zelfstandig, het moet mentaal uitdagend zijn en ik moet thuis kunnen werken of een prikkelarme kantoorplek hebben. Het liefst draagt werk bij aan een meer inclusieve samenleving en een betere geestelijke gezondheid van mensen. Ik ga uitzoeken hoe en waar ik dat vorm kan geven. Wordt vervolgd dus.

Heb jij nog opmerkingen of vragen over bovenstaande? Laat het weten in de reacties. Like dit bericht ook even als je er wat aan hebt gehad. Delen is ook altijd fijn. Dankjewel. Samen sterk!