Sociale angst bij autisme

Angstig zijn is menselijk en veel mensen hebben last van sociale angst. Als het echter langere tijd je leven gaat beheersen in de zin van dat het je functioneren en welzijn belemmert, spreek je van een sociale angststoornis. Het is denk ik welbekend voor mensen met autisme.

Hoewel de sociale angst bij mij niet meer zo overheersend is als vroeger en er ook ruimte is voor de leuke kant van sociaal contact, is de angst nooit weg. Zeker niet op een drukke dag met o.a. een lunch met de hele familie.

Wat denken anderen?

Vooraf ben ik al zeker een week bezig met het voor te bereiden. Ik moet bijvoorbeeld kijken wat haalbaar is voor mijn autistische hoofd en hoe ik dat vervolgens communiceer. Dit keer zou dat zijn dat ik eerder weg zou gaan. Mede omdat er reistijd bij kwam kijken (veel prikkels). Vanochtend was ik erg gestrest en dan ben ik alleen maar aan het voorbereiden.

Zodra ik naar buiten stap, vul ik in wat iedere vreemde die ik tegenkom mogelijk voor negatiefs van me denkt. Over wat ik aan heb, hoe ik loop, hoe ik fiets. Dat continu. Al zet ik muziek op onderweg, dan nog komen er genoeg negatieve gedachten in me op. Wat vinden anderen van deze muziek? En ik moet niet zo met mijn handen meedansen! O help ik zweet al, zien anderen dat?

Tijdens de lunch zelf maak ik me weer over andere dingen druk. Mijn cadeau voor oma is het stomst. Dragen er meer mensen hakken, Oja, gelukkig zie ik nog iemand met hakken. Eet ik wel normaal? Ik moet gezellig zijn, niets stoms zeggen, lachen, niet te hard lachen, iets gevat zeggen, stiller zijn, niet zo wiebelen met mijn voeten, niet alweer naar de wc moeten. Ik moet veel, omdat ik niet te veel en niet te weinig wil zijn.

Sociale angst en/of autisme?

En dan is er, naast al deze almaar doorgaande gedachten, ook nog mijn autistische manier van informatieverwerking. Waardoor kost sociaal contact mij veel energie? Omdat het ingewikkeld is.

• Doordat ik niks zeg, omdat ik te laat pas weet wat ik wil zeggen, omdat ik meer tijd nodig heb.
• Doordat ik veel voel, maar het pas later weet te interpreteren.
• Omdat ik niet goed kan praten over koetjes en kalfjes en dus op veel gesprekken niet in kan haken.
• Doordat ik sneller moe ben en dan ook stil en teruggetrokken kan zijn.
• Doordat prikkels ongefilterd binnen komen, zie, hoor en ruik ik alle details in de omgeving, maar mis ik soms juist wat mensen zeggen.
• Omdat ik soms blokkeer, neem ik geen initiatieven tot contact.
• Doordat ik soms dingen letterlijk neem en iets verkeerd begrijp, voel ik me onzeker.

Faalervaringen en sociale angst

Mede hierdoor heb ik vroeger faalervaringen gehad. Als je bijvoorbeeld iets zegt tegen een paar klasgenoten en iedereen negeert je, zwijg je de volgende keer wel. Een negatieve ervaring komt 100 keer harder aan dan een positieve. Dan zit je zo gevangen in een cirkel van zelfafwijzing. Ik wilde leuk gevonden worden, maar vond mezelf helemaal niet leuk. Uiteindelijk ging ik sociale situaties steeds meer uit de weg (vermijden).

Hoewel ik niet meer dat verlegen, bange pubermeisje ben van toen, maar een volwassen vrouw met vele ervaringen rijker, blijf ik autistisch en iemand die veel nadenkt en onzeker is van aard. Ik kan wel beter relativeren en omdat ik meer zelfvertrouwen heb en beter in mijn vel zit, loopt contact zeker soepeler dan vroeger.

Maar alle therapie ten spijt, er blijft altijd een portie angst over. Ik vrees dat therapie het misschien wel erger gemaakt heeft. Het analyseren van gedrag, gedachten en gevoelens bijvoorbeeld was in den beginne wel waardevol, omdat ik verbanden leerde zien en dingen kon verwoorden, maar uiteindelijk bleef ik nog meer hangen in mijn hoofd. Ik kwam niet bij mijn gevoel en voor gedrag zat een blokkade.

Geen sociale energie meer

En als ik dan een dag heb zoals vandaag met meerder sociale situaties, neemt de energie af en blijf ik piekeren. Dan weet ik echt niet meer wat hoort en wat wenselijk is en wat ik wil of vindt. En dan is er chaos in mijn hoofd en onrust in mijn lijf. Dan moet ik eigenlijk geen sociale situaties meer opzoeken..

Maar toen ik vanmiddag na de lunch mijn hondje ging ophalen bij een buurvrouw, ben ik toch nog even een glaasje water blijven drinken. Zeg ik wel of niet ‘ja’ op de vraag of ik nog wat wil drinken? Wat wil de ander? Hoe kan ik het goed doen? En toen ik naar huis liep, zag ik bij andere buren wat kinderboekjes liggen. Daarbij lag een briefje van het buurmeisje dat mensen die boekjes mochten lenen. O wat lief, dacht ik!

Mijn associërende hoofd sloeg op hol. Ik wist dat ik thuis nog een kinderboek had liggen. Ik heb dat gepakt en in de tuin gelegd voor het buurmeisje. Maar een uur later bedacht ik me dat dat boekje voor jongere kindjes was en dat mijn buurmeisje het vast stom zou vinden.

Nou, toen ontplofte mijn hoofd echt hoor! Dan kan ik wel huilen en ga ik van het ergste uit: ik heb iets heel stoms gedaan! NIEMAND op de wereld zou dit doen, behalve ik! Dan wordt het groot in mijn hoofd en kan ik niet meer lezen of afwassen of iets anders nuttigs doen.

Ermee om leren gaan

Nu heb ik in de afgelopen jaren geleerd, dat mijn hoofd niet de oplossing biedt bij angst en zeker niet als ik ook nog overprikkeld ben. Dan zijn er een paar dingen die ik beter kan doen:

• Erkennen dat ik ergens mee zit en kijken wat ik nodig heb.
• In mijn lijf komen (aarden) door te bewegen bijvoorbeeld of een ademhalingsoefening te doen.
• Tegen iemand zeggen waar ik mee zit, zodat het niet enkel blijft rondcirkelen in mijn hoofd.
• Om advies vragen of om iemands mening als ik oprecht niet weet wat er zelf van te vinden. Dan kom ik iets meer terecht in de realiteit in plaats van in mijn zwart-witte angstwereld.
• Tegen mezelf zeggen dat mijn intentie goed was en dat ik blunders mag maken in sociaal contact.
• De situatie omdraaien, me in de ander verplaatsen en me dan realiseren dat ik mild doe naar anderen en niet zo snel negatief over ze denk.

En dan is uitrusten en ontprikkelen het allerbelangrijkste. Ik heb hersteltijd nodig van zowel sociaal contact als het nadenken over alles wat ik doe en wat anderen daar mogelijk van denken. Dat is vrees ik een beetje de aard van het beestje, want er zijn inmiddels toch genoeg positieve sociale ervaringen om mijn pubertijd te overschrijven.. Ik heb een sociaal netwerk en word geaccepteerd om wie ik ben, zelfs als ik een blunder maak!

Heb jij sociale angst?